عروسك در هر جامعه‌اي نماد فرهنگ و نوع تفكر و انتظار آن جامعه از دختران خود است. از اين‌جاست كه كاركرد آموزشي و ارزشي عروسك هم مطرح مي‌شود. عروسكي كه يك جامعه به دختران خود عرضه مي‌كند، بنياني است براي بزرگسالي آنان و حتي بر ساختار انديشه و رفتار و گفتار و پوشش دختران تاثير مي‌گذارد.

براي همه دختربچه‌ها، عروسك يك مسئله حياتي است. چه بخواهيم و چه نخواهيم، دختربچه‌ها، دوست دارند همواره عروسكي در آغوش يا در اتاق خود داشته باشند. حتي اگر تعداد زيادي عروسك داشته باشند، باز هم يكي از آن‌ها سوگلي است و جاي خاصي در قلب دختربچه‌ها دارد.

عروسك‌ها زماني توسط مادربزرگ‌ها و مادران براي دختربچه‌ها ساخته مي‌شد و ساختاري بسيار ساده و خيلي شبيه به واقعيت داشت و تا حدود خيلي زيادي تهي از فانتزي‌هاي امروزي بود. عروسك‌هاي پارچه‌اي مادران، با موهاي سياه كاموايي تقريبا شبيه خود دختران و مادران‌شان بودند و مثل آن‌ها لباس مي‌پوشيدند.

اما البته اين عروسك‌ها چندان فراگير نبودند و هر قبيله و ايل و شهر و حتي گاه هر خانواده عروسك خاص خودش را داشت. عروسك در جامعه ما، هرچند يك اسباب‌بازي مرسوم و معمول بود، اما در سطح اجتماع و در گستره فرهنگ-حتي با وجود كاركرد فرهنگي‌اش- چندان مطرح نبود و نشد. به‌خصوص پس از انقلاب اسلامي به دليل نگاه خاص شرع به عروسك و تمثال و مجسمه‌سازي، شاهد چندان تحركي در زمينه ساخت عروسك به عنوان اسباب‌بازي نبوديم و همين خلأ موجب ورود و هجوم عروسك‌هاي غربي از مسير قاچاق و از كشورهاي غربي به داخل كشور شد.

**عروسك‌سازي دقيقا فرهنگ‌سازي است
محمد كاظمي، روان‌شناس، عروسك‌ها را پلي ارتباطي ميان دنياي بزرگسالي و كودكي مي‌داند كه از يك‌سو مي‌توانند محبت‌زا باشند و از سوي ديگر در جامعه‌پذيري به كودك كمك مي‌كنند.

به گفته او: «عروسك‌ها با كاركردي كه براي انتقال معنا از دنياي بزرگسال به دنياي كودك ايفا مي‌كنند به‌صورت يك تمثال درمي‌آيند كه با ارائه يك نماد (جسم عروسك) كودك را به درك نشانه (معنا و مفهوم عروسك) سوق مي‌دهند.»

اما در جامعه ما عروسك به توليد صنعتي نرسيده و نتوانسته نقش ويژه فرهنگ‌سازي خود را ايفا كند. درحالي‌كه در ديگر كشورها به‌خصوص در كشورهاي غربي، ذهن صنعتي عروسك‌سازي مدرن به دليل الگوپذيري كه به‌واسطه تأثير عروسك‌هاي خود بر كودكان مي‌گذارد بسيار اهميت دارد و عاملي است كه از سوي قدرت رسانه‌اي حمايت مي‌شود تا صنعت‌هاي موازي مانند صنعت توليد منسوجات و لوازم آرايش در تمامي فرهنگ‌ها با توجه به الگويي كه در ذهن جمعي افراد شكل گرفته موفق به فروش بيشتر باشد.

كاظمي چنين ادامه مي‌دهد: «به بياني ساده‌تر عروسك‌سازي مدرن مي‌تواند با همسان‌سازي ذهن تصويري كودك و مشترك كردن الگوي زيبايي‌شناختي وي، جوامع يك‌دستي را شكل دهد كه هم مخاطب صنعت خويش باشد و هم بازاري براي فروش وسايل و ابزار آرايشي و تجملي.»

كاظمي به‌عنوان يك مثال از تاثيرگذاري فرهنگي عروسك معتقد است: «با باز شدن پاي عروسكي به نام «باربي» به جوامع مختلف و از جمله جامعه ما، نوعي فرهنگ خاص براي يك‌دست‌سازي انتظارات و آرزوهاي دختران وارد جامعه شد. باربي تقريبا در اغلب كشورها طرفداران و خريداران پروپا قرصي دارد.

عروسك باربي برخلاف عروسك‌هاي ديگر كه تداعي‌كنندة كودك‌اند و چهره معصومانه‌اي دارند، يك زن 20 سالة آمريكايي با تمام مشخصات اندامي آن است كه با دقت فراوان طراحي و ساخته مي‌شود و با حضور تصاويرش در بيشتر مايحتاج و ملزومات ضروري كودكان و نوجوانان از قبيل لوازم‌التحرير، كيف، كفش، شكلات‌ها، ظروف، لباس، ساعت، وسايل شخصي و... به ذهن كودكان و نوجوانان نفوذ كرده است.»

**باربي از كجا مي‌آيد؟
«باربي» عروسك بسيار زيبا و محبوبي است كه در مارس سال 1959 توسط شركت متل توليد و روانه بازار شد. طراح اصلي باربي، روث هندلر است كه اين عروسك را با الهام از عروسكي آلماني به نام بيلد ليلي براي دخترش باربارا پديد آورد. سبك زندگي، لباس‌ها و زيبايي باربي باعث شد در ميان كودكان و حتي بزرگسالان جايگاه ويژه‌اي به‌دست آورد.

تاريخ تولد باربي به‌طور دقيق 9 مارس 1959 است. باربي خانواده بزرگي دارد. در طول سال‌ها، تعداد اعضاي خانواده‌اش به 7 نفر رسيده، نخستين حيوان خانگي باربي سگ يا گربه نبود بلكه يك اسب بود. باربي تاكنون بيش از 500 بار در نقش‌ها و شخصيت‌هاي متفاوت مثل پرستار، افسر پليس، آموزگار، پزشك، دندانپزشك، دامپزشك، خواننده، ژيمناستيك كار، كارآگاه، افسر نيروي دريايي، افسر خلبان، مهماندار هواپيما، دزد ، گدا و ... عرضه شده كه تمام اين شخصيت‌پردازي‌ها در رابطه با كاركردهاي تربيتي اين عروسك است.

در سال 2001 عروسك باربي در اوّلين فيلم كامپيوتري خود به نام «باربي در فندق‌شكن» ظاهر شد، از آن پس تا به امروز تعداد قابل‌توجهي فيلم كامپيوتري، انيميشن، فيلم سينمايي و ...در مورد باربي توليد شده است. كلمه باربي به مرور زمان به معناي دختران و زنان زيبا به كار مي‌‌رود. اين عروسك در اينستاگرام نيز يك صفحه رسمي با چند ميليون فالوئر دارد.

پس از ساخت باربي تصميم بر اين شد مدل‌هاي گوناگوني از لباس‌ها در اختيار كودكان قرار گيرد تا آنان بتوانند شخصيت دلخواه خود را در مدل‌هاي مختلف به باربي ببخشند.

**باربي به دختران آموزش مي‌دهد
به مرور زمان باربي كاركرد مهمي يافت، باربي به دختران آموزش مي‌داد جامعة مدرن از آن‌ها به عنوان يك زن چه انتظاري دارد.

طراح تغييرات «باربي» در آمريكا «جك رايان» است كه قبل از آن در پنتاگون (وزارت جنگ آمريكا) طراح موشك‌هاي اسپارو و هاوك بود. شركت متل او را به‌خاطر تخصص و استعدادش در شناخت فرم هيكل زنان استخدام كرد.

باربي با قد بيش از 195سانتي‌متر، تنها 46 كيلوگرم وزن دارد، درحالي‌كه متوسط 

كمر باريك و اندام كشيدة باربي باعث شد دختران نوجوان در غرب و ساير كشورها براي اين‌كه اندام‌شان شبيه باربي شود يا از الگوي باربي خيلي فاصله نداشته باشند از خوردن غذا به اندازة كافي در سن رشد پرهيز كنند. به اين ترتيب آمار حيرت‌آور سازمان‌هاي بهداشتي غرب از سوء‌تغذيه دختران غربي خبر مي‌دهد.

باربي در طول اين سال‌ها در نقش‌هاي ويژه و متعددي چون سياست، جنگ، تعليم‌وتربيت و هنر و سينما و موسيقي ظاهر شده است. باربي در جنگ عراق يونيفورم نظامي پوشيد و اكنون علاوه بر دختران نوجوان و جوان، هنرپيشه‌ها و خواننده‌ها هم با هر ترفندي حتي با جراحي تلاش مي‌كنند نمونه زنده‌اي از باربي باشند.

**اعتراض‌ها عليه باربي
حضور پررنگ و پرنفوذ و تاثيرگذار باربي در كشورهايي مختلف و در ميان دختران و زنان، باعث دو دسته واكنش شد؛ اول اين‌كه تعدادي از كشورها با توجه به مذهب غالب خود، باربي را الگوي مناسب زنانه‌اي براي جامعه زنان خود نمي‌دانستند و نمي‌دانند. براي مثال باربي در جامعه خود ما معمولا مطرود و منفور است، البته نه از سوي مصرف‌كنندگان!

دسته دوم واكنش‌ها از سوي زنان رنگين‌پوست و يا داراي معلوليت جسماني بود. آن‌ها اعتراض داشتند كه چرا بايد باربي تا اين حد كامل باشد در جهاني كه افراد رنگين‌پوست و نيز معلولي هم وجود دارند كه با ديدن باربي دچار احساس سرخوردگي و افسردگي مي‌شوند.